رمضان؛ ماه مهربانی، سخاوت و نیکوکاری

رمضان؛ ماه مهربانی، سخاوت و نیکوکاری

بخش اول

 

 نویسنده: سید عبدالله کریمی

 

چکیده

ماه رمضان فرصتی ویژه برای تزکیه روح، تقویت ایمان و گسترش مهربانی و سخاوت در جامعه اسلامی است. این ماه، مسلمانان را به همدلی، کمک به نیازمندان و انجام اعمال خیر تشویق می‌کند.

آموزه‌های اسلامی، به‌ویژه قرآن کریم و احادیث پیامبر اکرم ﷺ بر اهمیت مهربانی و سخاوت تأکید دارند و رمضان را بستری مناسب برای تحقق این ارزش‌ها معرفی می‌کنند.

روزه‌داری، علاوه بر اثرات فردی و معنوی، موجب تقویت همبستگی اجتماعی، کاهش فاصله طبقاتی و ترویج فرهنگ نیکوکاری می‌شود. اعمالی مانند اطعام نیازمندان، پرداخت زکات و صدقات، برپایی سفره‌های افطار و انجام کارهای داوطلبانه در این ماه رونق بیشتری می‌یابند. همچنین پاداش چندبرابر اعمال نیک در رمضان، مسلمانان را به افزایش خیرخواهی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی ترغیب می‌کند. در این مقاله، جایگاه مهربانی و سخاوت در آموزه‌های اسلامی، نقش رمضان در گسترش نیکوکاری و تأثیرات اجتماعی و اقتصادی آن بررسی می‌شود.

 

مقدمه

رمضان، ماه نزول قرآن، بندگی خالصانه، همدلی و مهربانی است. در این ماه مبارک، درهای رحمت الهی به روی بندگان گشوده می‌شود و فرصتی ناب برای تزکیه روح، تقویت ایمان و نزدیکی بیشتر به خداوند مهیا می‌گردد.

در این ماه پر خیر و برکت، خداوند متعال بزرگ‌ترین هدیه خود، یعنی قرآن کریم را بر پیامبر اکرم ﷺ نازل فرمود؛ کتابی آسمانی که راهنمای زندگی بشر، چراغ هدایت و سرچشمه سعادت دنیا و آخرت است. قرآن، با آیات روشنگرش، انسان را به سوی عدالت، نیکی و تقوا دعوت می‌کند و راه رستگاری را به او نشان می‌دهد.

ماه رمضان، فرصتی برای تأمل و تدبر در این کتاب عظیم است. روزه‌داران، نه‌تنها با امساک از خوردن و آشامیدن، جسم خود را به تمرین صبر و استقامت وامی‌دارند، بلکه با تلاوت آیات نورانی قرآن، دل‌هایشان را از زنگار گناه پاک می‌کنند و جان خود را به نور معرفت الهی روشن می‌سازند.

علاوه بر عبادت و راز و نیاز با پروردگار، این ماه، ماه همدلی و مهربانی نیز هست. مسلمانان با درک حال نیازمندان، دست یاری به سوی آنان دراز می‌کنند و با احسان و نیکوکاری، اطعام نیازمندان، پرداخت زکات، کمک‌های خیریه و رفتارهای نیکوکارانه، تلاش کرده‌اند تا ارزش‌های انسانی را در جامعه تقویت نموده روح برادری و انسان‌دوستی را در جامعه گسترش می‌دهند. سفره‌های افطاری که با عشق و خلوص نیت گسترده می‌شود، دل‌هایی را به هم پیوند می‌دهد و نشانگر عظمت و زیبایی اتحاد میان مسلمانان است.

در این مقاله، ابتدا به بررسی مفهوم مهربانی و سخاوت در اسلام پرداخته و سپس به نقش ماه رمضان در تشویق مسلمانان به اعمال نیک و کمک به دیگران اشاره خواهیم کرد. همچنین تأثیرات اجتماعی و اقتصادی این ماه بر جوامع بررسی خواهد شد.

 

1. مفهوم مهربانی و سخاوت در اسلام

مهربانی و سخاوت از مهم‌ترین ارزش‌های مورد تأکید در دین اسلام هستند. قرآن کریم و احادیث پیامبر اکرم ﷺ بارها به اهمیت این فضایل اخلاقی پرداخته‌اند. نخست مفهوم مهربانی و سخاوت و پیوند میان مهربانی و سخاوت مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

الف. مفهوم مهربانی: مهربانی یا رحمت، که مترادف با مرحمت، رحم و رأفت است، در تعریفی اگر از سوی خداوند در نظر گرفته شود، به معنای بخشش و افزونی نعمت‌هاست. اما اگر از سوی انسان باشد، به‌صورت رقّت قلب و شفافیّت درونی جلوه می‌کند که با عطوفت، عاطفه‌ورزی و نوعی انعطاف همراه است. (ذاکری و دیگران، 1399: 301)

 

با در نظرداشت تعریف فوق به این نتیجه می‌رسیم که مهربانی، احساس عمیق محبت، دلسوزی و همدلی نسبت به دیگران است. فرد مهربان با رفتار و گفتار ملایم، لبخند و یاری‌رسانی، فضایی سرشار از آرامش و دوستی ایجاد می‌کند. مهربانی می‌تواند در کوچک‌ترین رفتارها، مانند گوش دادن به درد دل دیگران، همدردی در سختی‌ها، یا گفتن یک کلام محبت‌آمیز، تجلی یابد. این ویژگی نه‌تنها روابط انسانی را بهبود می‌بخشد، بلکه باعث آرامش روحی و افزایش حس خوشبختی در فرد و اطرافیانش می‌شود.

ب. مفهوم سخاوت: سخاوت به معنای بخشندگی، دست و دلبازی و کمک بی‌چشم‌داشت به دیگران است. فرد سخاوتمند، از مال، وقت، علم یا محبت خود برای یاری رساندن به دیگران استفاده می‌کند، بدون آنکه انتظار جبران داشته باشد. سخاوت تنها در بخشش مال خلاصه نمی‌شود، بلکه می‌تواند در وقت گذاشتن برای دیگران، بخشیدن اشتباهات، یا آموزش دانسته‌ها نیز نمود پیدا کند. (احمدی، محمد یاسین، 1403: 49)

 

ج. پیوند میان مهربانی و سخاوت: این دو ویژگی، به‌نوعی مکمل یکدیگرند. فردی که مهربان است با قلبی رئوف و دلسوز، تمایل بیشتری به بخشندگی و کمک به دیگران دارد. در مقابل، سخاوت بدون مهربانی، روح حقیقی خود را از دست می‌دهد و به عملی سطحی تبدیل می‌شود. در مجموع، مهربانی و سخاوت نه‌تنها موجب رضایت و آرامش فردی می‌شوند، بلکه جامعه‌ای مملو از محبت، همدلی و اتحاد را به وجود می‌آورند. این تأکیدات نشان می‌دهند که نیکوکاری نه تنها یک عمل پسندیده، بلکه یک وظیفه دینی و اخلاقی است که مسلمانان باید به آن پایبند باشند.

 

2. جایگاه مهربانی و سخاوت در اسلام

مهربانی و سخاوت از ارزش‌های اساسی در اسلام هستند که نقش مهمی در تقویت روابط انسانی، کاهش فقر، و افزایش محبت بین افراد جامعه دارند. قرآن کریم و روایات اسلامی بارها بر اهمیت این دو ویژگی تأکید کرده‌اند. خداوند در قرآن کریم مهربانی را یکی از صفات برجسته پیامبر اسلام ﷺ معرفی کرده و فرموده است: «وَما أَرْسَلْناكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ» (قرآن، سوره انبیاء، آیه ۱۰۷). این نشان می‌دهد که مهربانی یکی از اصول اساسی اسلام است. یا در جای دیگر خداوند متعال مهربانی را در حق هم‌نوعان نوعی از نیکوکاری دانسته و می‌فرماید: «إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» (خداوند نیکوکاران را دوست دارد) – (سوره آل‌عمران، آیه ۱۳۴).

 

سخاوت نیز در آیات متعددی مورد ستایش قرار گرفته است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ» (قرآن، سوره بقره، آیه ۲۶۱). این آیه نشان می‌دهد که بخشش و سخاوت برکت زیادی دارد و پاداش الهی را چندین برابر می‌کند. همچنان پیامبرﷺ در حدیثی می‌فرماید: «خَیْرُ النَّاسِ أَنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ؛ ترجمه: بهترین مردم کسانی هستند که برای مردم سودمندترند(طبرانی، 1415: حدیث شماره 5787).

 

ادامه دارد….