برهان‌الدین موحد
چکیده
تقوا در لغت به معنای بازداشتن است و در اصطلاح ملکة نفسانی است که انسان را از معصیت و نافرمانی پروردگار باز می‌دارد؛ البته تقوا مراتبی دارد و در درجات عالیه مستلزم پرهیز از مشتبهات نیز می‌شود. تقوا به‌عنوان یک صفت نفسانی اثرات و نتایجی دارد و انسان را دارای بصیرت می‌کند، اتحاد و همبستگی افراد اجتماع را بیشتر می‌کند و در آخرت باعث حسن عاقبت و سعادت می‌گردد. پس از مفهوم‌شناسی تقوا به برخی از این اثرات اشاره شده و در نهایت از تقوا و آثار آن بحث شده است.
مقدمه
خداوند انسان را موجود مختار آفریده است و همان‌گونه که میتواند در این دنیا مسیر کمال را طی کند، به همین شکل با بهره‌گیری نامناسب از غرایز و تمایلات نیرومند درونی و سرمایه‌های مادی و معنوی قادر است، خود و انسان‌های دیگر را به فساد و تباهی بکشاند. در این میان تقوا به‌مثابة ملکه نیرومند نفسانی میتواند انسان را حفظ و نگهداری کند و او را به سعادت برساند.
واژة تقوا در منابع اسلامی بسیار به کار رفته است و نسبت به آن تأکید فراوانی از سوی پیشوایان دین صورت گرفته است. نظر به اهمیت این آموزة دینی و نقش سازنده‌ای که در زندگی فردی و اجتماعی انسان دارد، این تحقیق به مفهوم این واژه و تأثیرات تقوا در زندگی انسان پرداخته است.
تعریف تقوا
امام راغب اصفهانی در مفردات می‌گوید: تقوا عبارت است از نگهداری نفس از آنچه نسبت به آن خوف وجود دارد.
امّا در اصطلاح قرآنی، تقوا یعنی نیروی بازدارنده از معصیت خدا و خودداری و ضبط نفس از گناه و انجام فرایض است و این کاری بس دشوار و سخت است و به تمرین، ممارست، تفکر و توجه دائم احتیاج دارد.
از نظر علمای اخلاق، تقوا ملکه‌ای است در درون انسان که او را از ارتکاب گناه حفظ می‌کند و در برابر انحرافات و نافرمانی‌های خداوند عاملی بازدارنده است. این ملکه براثر ممارست بر اطاعت و پرهیز از معصیت حاصل می‌شود و ترک گناه و اطاعت را آسان می‌کند.
مراحل تقوا
تقوا داراى مراحلی است. بعضى از بزرگان براى تقوا سه مرحله قائل شدهاند:
- نگهدارى نفس از عذاب جاویدان از طریق تحصیل اعتقادات صحیح؛
- پرهیز از هرگونه گناه اعم از ترک واجب و فعل معصیت؛
- خویشتن‌داری در برابر آنچه قلب آدمى را به خود مشغول می‌دارد و از حق منصرف می‌کند؛ این تقواى خواص بلکه خاص الخاص است.
آثار تقوا
تقوا آثار مثبت زیادی در زندگی انسان دارد که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- مسئولیت‌پذیری: فرد با تقوا از زیر بار مسئولیت‌های شرعی شانه خالی نمی‌کند و مشتاقانه می‌پذیرد و سختی‌ها و مشکلاتش را هموار می‌کند؛
- آزادگی: تقوا وسیلة آزادی انسان از هر بندگی است و کسی که تقوا دارد در برابر شهوات به زانو در نمی‌آید؛ در برابر مقام و دیگر تمایلات نفسانی تسلیم نمی‌شود؛ بنابراین از هر هلاکتی در امان است؛
- رستگاری در آخرت: تقوا کلید هدایت است و فرد باتقوا با انجام کارهای مثبت و گام برداشتن در مسیر هدایت علاوه‌بر سعادت در دنیا به کسب پاداش‌های اخروی و ذخیره آن برای روز معاد موفق می‌شود.
پس تقوا را اختیار کنیم که تقوا تنها راه رسیدن به کبریا است، تقوا قلب‌های سیاه را جلا می‌بخشد،
تقوا یگانه درمان قلب‌های گنهه‌کار است. تقوا یعنی نجات انسان از آتش‌های سوزناک جهنم، تقوا کلید بهشت و دربان جنت فردوس است،
تقوا من حیث دستگاه کنترلی است که هرگاه انسان از حد خویش زیاده‌روی کند او را کنترل می‌کند.
پس نیاز است همة مسلمانان به این مهم توجه ویژه‌ای داشته باشند تا در هردو سرای موفق باشند.