واضح است که کاهش چشم‌گیر ارزش پول ملی یک شبه اتفاق نیفتاده است. این افت راه درازی را طی کرد. با توجه به وابسته‌گی بازارهای افغانستان به دالر و خرید و فروش توسط آن، حکومت حامد کرزی و اشرف غنی هردو مجبور بودند که به گونه پیهم بخشی از کمک‌های کشورهای خارجی را صرف لیلام ارز کنند تا دالر در بازار بیش‌تر شود و از کاهش ارزش پول افغانی جلوگیری کند. در حالی‌که حکومت‌های پیشین می‌توانستند با برنامه‌ریزی منطقی در کوتاه‌مدت و درازمدت، تا حدودی از وابسته‌گی بازارهای افغانستان به پول دالر بکاهند، اما این اقدام را نکردند و کارشان بیش‌تر شبیه کلوخ گذاشتن روی آب و رد شدن از آن بود. به همین دلیل‌ کار به جایی کشید که اجمل احمدی، سرپرست پیشین بانک مرکزی در روزهای اخیر سقوط حکومت اشرف غنی، با لیلام میانگین ۳۰ تا ۴۰ میلیون دالر در روز، تلاش کرد که در دوره‌ کاری‌اش از افت این پول جلوگیری کند، زیرا کاهش چشم‌گیر ارزش پول ملی‌ می‌توانست جایگاه وی و تیم‌کاری‌اش را صدمه بزند.

در حال حاضر نیز بخشی از مشکلات به وابسته‌گی بازارهای افغانستان به دالر و بخشی دیگر به همان لیلام بی‌رویه پول برمی‌گردد. اقدام اجمل احمدی سبب شد که در حال حاضر بازارهای کشور با کمبود جدی دالر مواجه شود. با توجه به لیلام بی‌رویه دالر توسط اجمل احمدی، به نظر می‌رسید که خالی کردن ذخایر دالری بانک مرکزی اقدام عمدی بود، زیرا اجمل احمدی در کنار این مورد، تلاش کرد که ذخایر دالری را از آدرس بانک مرکزی، در وزارت خزانه‌داری امریکا سرمایه‌گذاری کند. سرانجام پس از سقوط کابل، رویترز گزارش داد که اجمل احمدی ذخایر دالری بانک مرکزی را خالی کرده بود. او حتا پول دالری بانک‌های خصوصی را نیز لیلام کرده بود و به همین دلیل، بیش‌تر بانک‌ها با کمبود دالر در جریان سه ماه اخیر روبه‌رو شدند.

اکنون که شرایط پیچیده‌تر می‌شود، حکومت طالبان هنوز نتوانسته‌ است که زمینه دست‌رسی به ذخایر دالری در امریکا و تزریق آن به بازارهای افغانستان را فراهم کند. به این ترتیب، بی‌برنامه‌گی قبلی و بی‌توجهی فعلی در راستای حفظ ارزش پول ملی نگران‌کننده است. ادامه این شرایط بسیار زیان‌بار خواهد بود و می‌تواند که چالش‌های موجود فرا راه شهروندان را بیش‌تر کند.

متاسفانه در چنین شرایطی، بیش‌ترین آسیب از افت‌وخیز ارزش پول افغانی متوجه مردم است. در حال حاضر بیش‌تر خرید و فروش مواد اولیه و سایر کالاها به دالر انجام شده است. به هر اندازه که ارزش دالر در برابر پول افغانی بیش‌تر شود، به همان اندازه مردم در امر خرید نیازهای زنده‌گی‌شان ناتوان‌تر می‌شوند. همین اکنون بهای تیل، گاز، آرد، روغن، برنج و موادی که مردم روزانه به آن نیاز دارند، به شکل بی‌پیشینه‌ای افزایش یافته است. اگر این روند در شرایط بحرانی کنونی ادامه یابد، بدون شک که پیش‌بینی ملل متحد در مورد گسترش دامنه فقر خیلی زودتر اتفاق می‌افتد و ممکن است که تا چند ماه دیگر، درصد زیادی از مردم زیر خط فقر بروند.

متاسفانه حکومت طالبان تا هنوز گامی مفید در راستای دست‌رسی به ذخایر ارزی و کنترل نرخ دالر بر نداشته است. مسوولان طالبان می‌دانند که در حال حاضر تنها راه برای کاهش فوری نرخ دالر، تزریق آن در بازارها و دست‌رسی مردم به آن است؛ موردی که طالبان با توجه به قطع کمک‌های مستقیم بین‌المللی و وضع محدودیت‌ها، توانایی آن را ندارند. برخلاف این مورد، بانک مرکزی افت دالر را امر حتمی می‌داند مردم را به دادوستد توسط افغانی تشویق می‌کنند. از این گونه اقدامات به نظر می‌آید که کاهش نرخ دالر در کوتاه‌مدت در توان حکومت  طالبان نیست. آنان در شرایطی که ارزش دالر به ثبات نیاز دارد، تلاش می‌کنند که وابسته‌گی بازارهای افغانستان به دالر را به صفر برسانند. رسیدن به این دو هدف در یک زمان، ناممکن به نظر می‌رسد.

امارت اسلامی باید با درک شرایط مردم و وضعیت بحرانی کشور، هرچه زودتر زمینه تعامل جهانی و دست‌رسی به ذخایر ارزی بانک مرکزی را فراهم سازند. به هر اندازه که دست‌رسی به ذخایر ارزی زمان‌بر شود و طالبان نتوانند که کمک‌های دالری بین‌المللی را جذب کنند، به همان اندازه ارزش پول افغانی در برابر دالر کاهش خواهد یافت. بهتر است که امارت اسلامی در مشوره با آگاهان امور بانک‌داری، کارشیوه مناسب را در کوتاه‌مدت و درازمدت برای کنترل نرخ دالر تنظیم کند. اگر طالبان بر برنامه‌های خودشان تمرکز کنند و راه‌های معقول برای حفظ ثبات ارزش پول ملی را در پیش نگیرند، شرایط پیچیده‌تر خواهد شد و متاسفانه این خیره‌سری‌ها در کوتاه‌مدت و دراز‌مدت، کمر مردم را  خواهد شکست.

روزنامه 8صبح- کابل